“De hoofdpersoon heet Triphon, een naam die de tantes Loveling voor
de jonge Buysse gebruikten”, lees je verder nog op de achterflap
van deze bij uitgeverij Manteau in 1983 verschenen versie, en
“het dagelijks leven van deze Triphon – wat rondhangen in de
fabriek, een wandelingetje, een flirt met de mooiste arbeidster”
zou dus ook op het zijne geleken hebben, maar er is me niks bekend
van een buitenechtelijk kind dat uit zo’n flirt van de jonge Buysse
zou ontstaan zijn, dus zal het boek nu ook weer niet al te
autobiografisch zijn. Al hoop je eigenlijk een beetje van wel als je
ziet hoe hij “meneer Triphon”, zichzelf dus, omschrijft: “(…)
voor meneer Triphon waren de arbeiders niet bang. Integendeel: zij
zagen hem doorgaans niet ongaarne komen. Meneer Triphon was
drieëntwintig jaar oud en hij was groot en vet en had een rode,
opgezette kop met uitpuilende blauwe ogen. Zijn teint was erg
onzuiver, met puisten en gezwellen onder ‘t vel, die niet schenen
te kunnen uitbreken, en hij maakte voortdurend de indruk alsof hij
van vóór een vuur kwam waarin hij met alle kracht geblazen had. De
werklui zeiden dan ook wel eens, als zij hem zo congestief en
vuurrood zagen aankomen: ‘hij hee weerom gebloazen, zille!’ En
zij beweerden algemeen, dat hij overdadig at en dronk. Meneer Triphon
had op achttienjarige leeftijd, na onvoltooide studies, de kostschool
verlaten en sindsdien verbleef hij bij zijn ouders thuis, waar hij
werd opgeleid om later zijn vader in de fabriek op te volgen. Hij kon
min of meer Frans spreken, hoewel zijn uitspraak erg boers klonk; hij
kende enkele woorden Duits en Engels en verder had hij enige vage
begrippen van geschiedenis en aardrijkskunde. Dat was, benevens
elementair rekenen, ongeveer alles. Hij las de in het Frans gestelde
krant waarop zijn vader geabonneerd was, en hij bezat ook een
bibliotheek van een tiental boeken, uitsluitend Franse, meestal zeer
schuine en schunnige romannetjes, waarin hij somtijds ‘s avonds, op
zijn kamer las, en die hij verder liefst voor het oog van zijn ouders
verborgen hield. Hij werkte dagelijks een paar uur op ‘t kantoor om
rekeningen uit te schrijven en de boeken bij te houden, en verder had
hij niets te doen dan rond te slenteren in de fabriek, om er het
werkvolk ga te slaan.”
Niet meteen een zeer positief oordeel, noch over zijn uiterlijk noch
over zijn innerlijk, dus, maar toch nog altijd beter dan dat over
zijn vader, die al van meet af aan als een tiran afgeschilderd wordt:
zijn vrouw durft hem alleen maar mummelend gelijk geven, zijn zoon
probeert hem vooral niet tegen de haren in te strijken en als het
even kan niet in de weg te lopen, zijn arbeiders en arbeidsters zien
liever zijn hielen dan zijn tenen. Alleen de machines hebben van hem
geen last, die doen gewoon hun ding: “De stoker zette de stoomkraan
open; en met een zucht ging de machine aan ‘t ronddraaien. De
tandraderen knarsten, de drijfriemen gleden rekkend, als grote,
grauwe schermvogels, over de glimmende wielen heen en weer, de ronde
koperballen van de regulator zetten zich tollend uit als een gestrekt
danseresjaponnetje; en het formidabel vliegwiel wentelde en boogde,
de helft van de machinekamer in beslag nemend, als een gevangen, maar
geweldig beest, dat aanhoudend zijn uiterste krachten inspant om zich
los te worstelen.” En dat daarmee haast van een uitgebreidere
karakterbeschrijving voorzien is dan de arbeiders. Want hoewel die
stuk voor stuk ‘beschreven’ worden in het tweede en derde
hoofdstuk, meteen na dat waarin de machines beschreven worden,
blijven ze, op – voor sommigen – een kleine opleving na wanneer
ze in staking gaan, van bordkarton gemaakt. “(…) dit boek is geen
sociaal traktaat – integendeel. De hele atmosfeer is op
meesterlijke wijze weergegeven en doet bijzonder levensecht aan” en
“ook de beschrijving van het ontwakend sociaal bewustzijn van de
fabrieksarbeiders en het portret van de ‘aanvoerder’ van de
socialisten in de stad, berust op historische werkelijkheid”,
schrijft de auteur van de achterflap, en de werkelijkheid kán wel
eens karikaturaal zijn, maar het hele boek door “Bruun, de stoker”
door sleutelgaten laten kijken, “Berzeel, de oudste van de
‘stampers’” laten zuipen, Pierken de socialistische revolutie
laten preken (“ ‘t Zal ruveluussie worden, overal in de weireld.
De rijke zillen oarm worden en d’oarme zillen rijke zijn!”), Leo
“Oajoáek!” laten brullen, Feelken “Fikandoes-Fikandoes”
laten roepen, en Miel door de anderen laten aanduiden als “Gij kálf
uek!”, is wel héél ondiep.
En dat in tegenstelling tot wat geldt voor de bladzijden die Buysse
besteedt aan de relatie tussen Triphon en “de mooiste arbeidster”
Sidonie en vooral aan hoe de twee – en de rest van de gemeenschap –
verder gaan een keer Sidonie zwanger blijkt te zijn, zelfs al
twijfelt hij nog lange tijd tussen de stijfdeftige ‘juffrouw’
Josephine en “de mooie Sidonie” (tot de feiten hem duidelijk
gemaakt hebben dat het geen keuze meer is tussen die twee, maar
tussen niks en een beetje Sidonie eigenlijk): “Sidonie was iets dat
hij af en toe onmiddellijk en helemaal in zijn bezit verlangde:
juffrouw Josephine iets dat nog heel, héél ver van hem af stond en
dat hij ook misschien wel nooit bereiken zou. Hij wist ook niet of
hij haar wel verlangde te bezitten. Hij zou wellicht niet goed
geweten hebben wat geantwoord, als men hem eensklaps had gezegd: Ze
is voor u! Wat hem in haar aantrok was, benevens het vriendelijke van
haar verschijning, juist dát wat hem feitelijk van haar verwijderde:
het primme, het stijve, het geslotene, het ongenaakbare. Zij was als
iets voornaams en deftigs in zijn leven, een leven dat hij anders,
ofschoon niet helemaal bewust, toch wel laag bij de grond voelde.
Vooral wanneer hij met het mooie werkmeisje gescharreld had, voelde
hij de behoefte juffrouw Josephine terug te zien en door haar
vriendelijke groet in zijn eigen gedaalde achting weer iets te
stijgen. Sidonie was het lagere, het alledaagse in zijn leven; de
juffrouw was het hogere, het ideale…”
Nu goed, verwacht vooral niet té veel psychologie, té veel
diepgang. Die is er eigenlijk net zomin wat de relatie tussen Triphon
en Sidonie betreft als wat de relatie tussen zijn vader, toepasselijk
“meneer De Beule” genoemd, en zijn “werkvolk” aangaat.
Triphon probéért wel een beetje in opstand te komen tegen zijn
vader, en daarmee tegen zijn milieu, en voelt wel
verantwoordelijkheid tegenover Sidonie, maar is niet bereid tot het
uiterste te gaan met die opstand. Het “werkvolk” probéért,
onder leiding van Pierken, wel in opstand te komen tegen diezelfde
man, en daarmee tegen datzelfde milieu, en doet dat onder andere uit
verantwoordelijkheid tegenover het thuisfront, maar is óók al niet
bereid tot het uiterste te gaan met zijn opstand. De Beule maakt in
beide gevallen zijn wurgende greep iets losser, daartoe wat geholpen
door zijn vrouw, maar hij blijft wel de baas, zowel over zijn zoon
als over zijn “werkvolk”. De enigen die aan dat gegeven
ontsnappen, zijn Feelken, die zichzelf ophangt omdat hij niet meer
terug wil en ook niet het lef heeft verder te gaan, en Pierken en
zijn lief Fietriene die het dorp achter zich laten, en daarmee ook De
Beule, op zoek naar een ander leven: “(…) in de stad een nieuw en
beter leven te beginnen. De socialistische chefs hadden hem daar
alvast een goede betrekking bezorgd; en Fietriene ging met hem mee en
zij zouden spoedig trouwen. De makkers zeiden al niet veel. Zij
staarden Pierken met strakke verwondering aan. Zij koesterden geen
haat meer tegen hem. Het was of hij reeds van hen weg was, of hij
reeds tot een andere sfeer behoorde. Het speet hun dat hij wegging. -
Ge zilt loater allemoal mijn veurbeeld volgen, zei Pierken. Zij
wisten ‘t niet. Zij voelden zich triestig, en loom en gedrukt. Zij
wilden iets zeggen en vonden geen woorden”.
“Zwaarder viel de regen neer, in dikke stralen. De aarde dronk, de
bomen sijpelden en de mannen dachten weer aan Pierken, die nu eenzaam
langs de wegen liep, een nieuwe toekomst tegemoet, en aan Feelken die
nu alleen en voor altijd in ‘t kille graf was neergedaald. En zij
wisten niet wat nu hun eigen leven worden zou en in de grote,
onbestemde droefheid die hen nu vervulde, kreeg het weinige dat zij
als lotsverbetering bekomen hadden, zulk een wrange, bittere nasmaak.
Met een zucht stierf de machine uit; en in kudde, door de natte,
kille schemering, klompten zij huiswaarts...”
Björn Roose
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Ook iets te vertellen ? Ga je gang !