Vacantiekrabbels – Lode Baekelmans (boekbespreking door Björn Roose)

De oplettende lezer zal ongetwijfeld gezien hebben dat er naar hedendaagse normen een spelfout zit in de titel van dit boekje: niemand zou ‘vakantie’ nu nog als ‘vacantie’ schrijven, tenzij hij van oorsprong Franstalig is en ‘vacance’ verwart met ‘vakantie’, of om een of andere andere reden de elementaire regels van het Nederlands niet beheerst. En toch beheerste de auteur, Lode Baekelmans, het Nederlands meer dan voldoende om niet tegen de basisregels ervan te zondigen.

De reden van de schijnbare fout ligt dan ook in de ouderdom van het boekje, en daarmee in de erin gebruikte vorm van het Nederlands: Vacantiekrabbels dateert uit 1917, wat meteen ook het enigszins verhakkelde uitzicht van het bij De Sikkel te Antwerpen en Em. Querido te Amsterdam amper vierenzestig bladzijden dikke en op klein formaat uitgegeven werkje verklaart. Plus, onder andere, de intussen door allerlei taalhervormingen verhakkelde namen van plaatsen als Ruysbeek (Ruisbeek), Campenhout (Kampenhout), Steenockerzeel (Steenokkerzeel), Melsbroeck (Melsbroek), Dieghem (Diegem) of Haeren (Haren), al heet Schaarbeek dan weer wél Schaarbeek en niet ‘Schaerbeek’, zoals de Franstaligen het dezer dagen nog schrijven, er daarmee van uitgaand dat ze de naam... verfranst hebben.

Verfranst, zoals wél vrij efficiënt gebeurde met de familie van Georges Eekhoud, geboren in 1854 in Antwerpen, vooral schrijvend over de Kempen, de haven van Antwerpen, Vlamingen in het algemeen, maar desalniettemin het Frans hanterend en leverancier van het citaat waarmee Baekelmans dit boek begint, een citaat uit L’autre Vue, een roman uitgegeven in 1904 in Parijs, handelend over de streek ten oosten van Mechelen, “la Campine anversoise et le Hageland brabançon”, ofte de Antwerpse Kempen en het Brabantse Hageland, de streek waarin het grootste deel van dit boekje zich afspeelt. Meteen bewijs ook van het feit dat geletterde mensen destijds best wel Nederlandstalig konden zijn zonder dat zulks een belemmering vormde om ook Frans te lezen. Een feit waar met de jaren – een zeldzame uitzondering niet te na gesproken, daar kom ik binnenkort, in een andere boekbespreking, op terug – bijna elk overblijfsel van verdwenen is, wellicht onder invloed van het gegeven dat ‘iedereen’ tegenwoordig het Engels ‘beheerst’ (of wat daarvoor moet doorgaan) en die taal zelfs binnen belgisch verband daarmee de lingua franca is gaan vormen en dat Franstaligen binnen datzelfde belgische verband ook nooit, toch niet in enigszins noemenswaardige mate, geïnteresseerd geweest zijn in het van hun kant beheersen van het Nederlands. Als mens blijf ik zulks een jammerlijke zaak vinden – slimmer zijn dan een ander valt nauwelijks onder de gebreken te rangschikken -, maar het is nu eenmaal zo dat vaststellen dat de inspanning niet eenzijdig is die inspanning tot een genoegen maakt en dat waar dat genoegen ontbreekt de inspanning vaak gestaakt of niet eens meer begonnen wordt.

Enfin, wie geen Frans verstaat, kán die eerste bladzijde ook overslaan en zal daarmee niet zo heel erg veel missen. Net zomin, eerlijk, gezegd, als hij zou doen met het maar meteen overslaan van dit hele boekje, een boekje dat eigenaardig genoeg wél opgenomen is in de opsomming van Baekelmans’ werken op Wikipedia, maar niet in die in de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, die tegenwoordig – zoals de geïnteresseerden ongetwijfeld al wisten – geheel gratis online te vinden is. Wat ik uiteraard alleen maar vernoem vanwege het feit dat er in de Encyclopedie niet vermeld wordt dat onder Werken maar een déél van zijn werken opgesomd wordt (ongeveer drie vijfde van wat op Wikipedia wordt meegegeven), want de auteurs van de online versie hebben het wat dat betreft toch al wat beter gedaan dan die van de papieren versie uit 1998, waarin, óók al onder het kopje Werken, slechts zeven van zijn om en nabij de vijftig boeken werden vermeld. Binnen hier en nog een versie of tien zal de lijst er misschien volledig uit beginnen te zien, al zullen de werken onder genoemde titels dan in menig geval al helemáál gedesintegreerd zijn.

Maar ik zei dus dat de potentiële lezer niet zo heel veel zou missen als hij dit boekje aan zich voorbij zou laten gaan. Waarom? Omdat het effectief niet meer dan wat ‘krabbels’ zijn, weinig samenhangende notities over mensen die de schrijver ontmoet, dorpen waar hij doorheen trekt, histories die hij verneemt, tijdens een vakantie in het jaar 1917. Een tijd waarin nog maar héél weinig mensen zich de luxe van vakantie konden veroorloven, een tijd ook waarin zelfs degenen die zich die wél konden veroorloven dat in veel gevallen toch niet konden doen: jongere mannen zaten voor het overgrote deel aan het front of hadden ten gevolge van hun verblijf aldaar voor eeuwig vakantie gekregen. Een gegeven dat ondanks het vroeg-toeristische karakter van dit boekje er toch regelmatig in doorklinkt: “Hij kwam langs de baan, van den kant waar, bezijden in een beemd naast den spoorweg, een kruis geplant staat midden van rozenstruiken, tegenover het baanwachtershuisje, waarvan al de muren geschramd zijn door geweerkogels”; “Een smal straatje met uitgebrande huisjes… Tusschen de puinen groeit mos en onkruid, paarse bloemen en roode kollen”; “Dof weerklinkt het verre kanongebulder”; “Te Aarschot was er een oude middelbare school en een nieuwe gendarmerie. De gendarmerie staat nog recht. Er is altijd meer zorg besteed aan de gendarmerie dan aan het onderwijs in Vlaanderen”.

Zorg, maar geen zorgen. Die oorlog speelt ergens op de achtergrond, op het moment dat het verhaal verteld wordt van Lowet, die in het bos geplukte paddestoelen met een hoop water overgiet om ze vervolgens, goed opgezwollen, te verkopen in Brussel, net iets meer op de voorgrond, maar ook dan bijlange niet zover op de voorgrond als bijvoorbeeld het geval was in Charelke Dop van Ernest Claes, een figuur afkomstig uit Diest trouwens, niet zo heel ver van waar Baekelmans zijn vakantie besteedde. In Vacantiekrabbels kabbelt niet alleen het leven van de vakantieganger rustig verder, dat is ook zo met de levens van de mensen in zijn buurt, de mensen van “deze eigenaardige streek”: “Ge zult dat land bezien met nieuwe ogen, voorspelde mij de schrijver van ‘Pallieter’”, schrijft Baekelmans in het eerste stukje, maar die nieuwe ogen namen beduidend minder actie waar dan Felix Timmermans er een jaar eerder had beschreven (zelfs Jupiter hangt niet echt lang de aap uit). Plotseling gebeurde er niets zou geen correcte omschrijving zijn, er gebeurt gewoon nóóit iets, en dat lijkt ook precies hetgene te zijn dat Baekelmans over de streek wil vertellen, al gebeurde het mij, toen ik een paar weken geleden in die streek was, wél dat een voorziene wandeling – startend bij het ouderlijk huis van Ernest Claes trouwens - door de Demerbroeken moest aangepast en uitgebreid worden vanwege het feit dat het water besloten had niet rustig binnen zijn oevers te blijven. “Achter ons de Kempen en voor ons het Brabantsch Hageland met Sichem in de Demervallei”, schrijft Baekelmans dan: “Hier vloeien beken en groenen malsche meerschen, bespikkeld met kalveren. Het water kabbelt onder het rad van de ouden bemosten watermolen.”

Maar er zit zonder twijfel meer actie in de boeken waar Baekelmans naar verwijst. De loteling van Hendrik Conscience, The Luck of Barry Lyndon (of een ander boek) van William Makepeace Thackeray, La Cousine Bette van Honoré de Balzac, De filosoof van ‘t sashuis van Maurits Sabbe, en The Light That Failed van Rudyard Kipling. De loteling heb ik in tegenstelling tot een aantal andere verhalen van Conscience niet in mijn boekenkasten staan, van Sabbe en Balzac heb ik zelfs helemaal niks (ja, dat gebeurt), maar De memoires van de hoogwelgeboren Barry Lyndon en een aantal verhalen van Kipling wél. Wie weet haal ik dié een dezer maanden wel eens uit mijn kasten…

Björn Roose