Sint-Lukas schildert de Madonna – Het verhaal van een bijzonder motief (Niels Schalley & Sven Van Dorst)

Wat doet een mens zoal in zijn eerste week “lockdown”? Boekbesprekingen schrijven, zou het antwoord kunnen zijn, maar dat is het dus niet. Voor mij werd die eerste week vooral gevuld met werk (voor de firma dan, die, in kennelijke tegenstelling tot vele andere, eigenlijk vrij goed voorbereid was op de uiteindelijke verplichting om zoveel mogelijk van thuis uit te werken) en met mijn tuin. Die laatste heeft er in al de jaren dat ik hier woon (en dat zijn er inmiddels toch bijna tien) nog nooit zo goed bij gelegen en dat is voor een niet onaanzienlijk deel te wijten aan het feit dat supermarkten wel mogen openblijven omdat ze zogezegd “essentiële” zaken verkopen, maar intussen ook een hoop “niet-essentiële”. Dankzij dat feit heb ik een hele week rustig verder potgrond, boomschors en planten kunnen kopen, terwijl de tuincentra allemaal dicht waren …

Soit, over naar wat in een boekbespreking essentieel is: het bespreken van een boek. In dit geval een klein werkje (zo’n 55 bladzijden, all in) van de heren Niels Schalley en Sven Van Dorst in opdracht van de Phoebus Foundation: Sint-Lukas schildert de Madonna – Het verhaal van een bijzonder motief. Meteen ook het eerste boekje in de Phoebus Focus-reeks, zoals Katharina Van Cauteren in haar voorwoord schrijft.

Intussen zijn in die serie al een hele hoop boekjes verschenen (onder andere Reynaert De Vos – Een kleine geschiedenis van het middeleeuwse dierenepos, ook al van Schalley, hier besproken), maar door een recente samenwerking tussen Openbaar Kunstbezit Vlaanderen en de stichting van Fernand Huts gaat ieder exemplaar van OKV-magazine nu vergezeld van een van de boekjes van de Phoebus Foundation. De prijs van een jaarabonnement is iets omhoog gegaan – zoals de meeste prijzen, nietwaar ? –, maar dit extraatje is daar zeker een mooie compensatie voor.

En Schalley, projectcoördinator bij de Phoebus Foundation en voornamelijk gespecialiseerd in het – dixit de achterflap – “iconologisch onderzoek van de kunstgeschiedenis van de Lage Landen in de late middeleeuwen en de vroege renaissance” en Van Dorst, leider van het restauratieatelier van (wat had u gedacht?) de Phoebus Foundation en daarmee verantwoordelijk voor de restauratie van het schilderij dat de kern vormt van dit boekje, weten interessant en leesbaar genoeg te schrijven om van dit boekje een short read te maken. Niet omdat het aantal bladzijden aan de definitie daarvan beantwoordt (al gaat meer dan de helft van de 55 op aan illustraties), maar omdat je het in één keer uit kan lezen (zonder het nachtje door te moeten doen of lam geslagen te zijn met allerlei terminologie).

Het schilderij dat aanleiding gaf tot dit boek is er een met het vaker geschilderde thema “Sint-Lukas schildert de Madonna”, maar in tegenstelling tot andere schilderijen met hetzelfde thema hangt er geen “klinkende kunstenaarsnaam” aan, dixit Katharina Van Cauteren. Niet eens een naam zelfs: “Verder dan vage termen als ‘anoniem’, ‘Antwerps’, ‘vroege zestiende eeuw’ raken we niet meer”. Zelfs de naam van de opdrachtgever, nochtans vereeuwigd (als monnik) in het triptiek, is onbekend gebleven (of geworden). Dat geeft echter niet: er valt bijzonder veel te vertellen over dit schilderij en andere schilderijen met hetzelfde thema.

Passeren onder andere de revue: het ontstaan van het genre, het bijna gelijknamige werk van Vlaamse “primitief” Rogier van der Weyden (Sint-Lukas tekent de Madonna), het gelijknamige werk van Colijn de Coter, de Sint-Lukasgildes en hun kapellen, Andachtsbilder, de Beeldenstorm, het memento mori (want er staat er een op de buitenkant van het triptiek, al is dat dan van een latere datum dan de binnenkant), houtmerken (lumbermarks), en de restauratie door Van Dorst en (zoals ook met onder andere het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck gebeurde) een aantal (niet altijd even deskundige) voorgangers. Voor wie nog een reden zocht om zich te abonneren op OKV-magazine (een magazine dat ik kunstliefhebbers sowieso kan aanraden): de boekjes van de Phoebus Foundation zullen er zeker een goede vormen.

Björn Roose