Enfin, wie Isaac Asimov niet kent en ook maar een béétje geïnteresseerd is in science fiction verdient sowieso een pak voor zijn broek, dus ik ga er van uit dat die combinatie niet voor komt. In tegenstelling tot die van detective- en robotverhaal die Asimov in voorliggend De robots van de dageraad geprobeerd en met succes volbracht heeft. “De nieuwste roman van de befaamdste SF-schrijver aller tijden”, dixit de auteur van de achterflap van deze in 1984 bij Meulenhoff verschenen vertaling van The robots of dawn, is daarom alleen al elke minuut leestijd waard: Asimov staat immers niet alleen bekend als de meester van het betere robotverhaal, maar schreef ook meesterlijke detectives. Én hij wist een vrij consistent universum te creëren, waarin hij ook dít verhaal perfect inpaste. En dat ondanks het feit dat dit verhaal een “vervolg” was op een exemplaar dat… zesentwintig jaar eerder verscheen.
Hoofdfiguur Elijah Baley, die in De robots van de dageraad van de overbevolkte, maar quasi van robots verstoken, planeet Aarde naar de dunbevolkte, maar van véél robots voorziene, planeet Aurora wordt gezonden om op die laatste de “moord” op een robot op te lossen, een “moord” die – ook volgens de waarschijnlijke ‘moordenaar’ – alleen maar kan gepleegd zijn door degene die hem laat halen, was namelijk óók de hoofdfiguur in The caves of steel (De stalen holen – zoals de steden op Aarde ook nog in De robots van de dageraad genoemd worden) uit 1954 en The naked sun (De blote zon) uit 1957, waar óók – net zoals in De robots van de dageraad - R. Daneel Olivaw, een mensachtige robot, een hoofdrol in speelt. Dezelfde R. Daneel Olivaw die eveneens een hoofdrol speelt in Foundation and Earth, wat op Wikipedia tot volgende enigszins foute voorstelling van zaken leidt: “At the time of writing, Asimov conceived of The Caves of Steel as completely distinct from his Foundation Trilogy, published a few years earlier. Decades later, however, Asimov linked them, making the time of Caves of Steel a much earlier part of an extensive future history leading up to the rise of the Galactic Empire, its fall and the rise of two Foundations to replace it – with the Robot R. Daneel Olivaw, introduced in Caves of Steel, turning out to have survived over tens of thousands of years and have played a key role in the eras of both the Empire and the Foundation(s)”. “Ten tijde van het schrijven van het verhaal ontwierp Asimov De stalen holen als volledig afgescheiden van zijn Foundation-trilogie, die een paar jaar eerder werd gepubliceerd. Decennia later echter koppelde Asimov die, van De stalen holen een veel eerder deel makend van een uitgebreid toekomstig verleden dat zou leiden tot de opkomst en val van het Galactisch Imperium en de opkomst van de twee Foundations die het zouden vervangen – met de robot R. Daneel Olivaw, geïntroduceerd in De stalen holen, die uiteindelijk tienduizenden jaren blijkt overleefd te hebben en een sleutelrol te spelen in de tijden van zowel het Imperium als de Foundation(s).” Niet helemaal juist omdat de eigenlijke connectie niet ligt tussen De stalen holen en de Foundation-trilogie, maar tussen De robots van de dageraad (en later Robots en Imperium, het vierde boek waarin R. Daneel Olivaw voorkomt) en De Foundation en Aarde, het in 1986 gepubliceerde tweede vervolg op de Foundation-trilogie (gepubliceerd in 1951, 1952 en 1953, waaraan in 1988 en 1993 ook nog eens twee prequels zouden gebreid worden), maar wél aantonend wat Asimov al met de Foundation-trilogie zelf had aangetoond: dat hij een eigen universum, een eigen wereld kon creëren zónder buitenaardse wezens (zijn robots zijn geen mensen, maar wel vaak onmenselijk menselijk), waarin werkelijk álles samenhangt. Een eigen universum dat hem niet belette voor ándere auteurs een universum te creëren waarin wél buitenaardse wezens aanwezig waren (het universum dat bekend werd als Isaac’s Universe) en nog ándere van zijn verhalen, die verder geen deel uitmaken van dat universum aan dat universum vast te maken. Ja, Aurora komt voor in elk verhaal waarin R. Daneel Olivaw een rol speelt én in Prelude op de Foundation, maar Susan Calvin, die alleen maar een rol speelt in veel “vroegere” robotverhalen, en de telepathische robot waarmee ze geconfronteerd wordt in het uit 1941 daterende Liar! (Leugenaar) hebben ook de status van mythe bereikt op datzelfde Aurora, net zoals die ándere robot, Andrew Martin, uit Bicentennial Man/Positronisch brein. Met dien verstande dat de bewoners van Aurora eigenlijk niet willen geweten hebben dat robots een Aardse uitvinding zijn… net zomin als de bewoners van Aarde dat eigenlijk nog willen weten.
Nu, da’s allemaal randinformatie, die ik u alleen maar meegeef omdat ik u uiteraard niet de plot van De robots van de dageraad kan meegeven. Als ik dat wél deed, zou u zich bijvoorbeeld gaan afvragen of het wel logisch is dat R. Daneel Olivaw in de tweede sequel op de Foundation-trilogie degene is die al duizenden jaren een sleutelrol heeft gespeeld in de geschiedenis van het Imperium en de Foundation(s). En ik zou misschien ook gaan uitweiden over Gladia Delmarre, ook wel Gladia Solaria genaamd, waarmee Elijah Baley intiem wordt in De robots van de dageraad, terwijl hij het nét niet werd in De blote zon, maar dan zou ik u ook méér moeten vertellen over De blote zon, terwijl ik dat boek ooit wel gelezen heb, maar (nog) niet in mijn kasten heb staan. Of ik zou u nóg eens uitleg gaan geven over de door Asimov bedachte Drie wetten van de robotica, die zo fundamenteel zijn voor het gedrag van elk van zijn robots, maar desondanks telkens weer tot verschillende uitkomsten leiden en in dit verhaal de hoofdverdachte van de robotmoord tot het theoretisch bedenken van de psychohistorie, een wetenschap die uiteraard – zoals elke lezer van Asimov weet – pas ten tijde van het Imperium, en dus de Foundation-trilogie, door Hari Seldon wordt gevestigd (maar desalniettemin ook als échte wetenschap bestaat). Of ik zou kunnen wijzen op wéér een andere link, met name die tussen Nemesis en dit verhaal, wat betreft de angst van de “Ruimtelingen”/kolonisten voor al die virussen en bacteriën van de Aardlingen. Of op de link tussen Het einde van Eeuwigheid, of beter: het gegeven dat mensen daar géén einde willen aan maken, en het gedrag van de bewoners van de vijftig Ruimtewerelden (waarvan Aurora er een is), een gedrag dat er toe geleid heeft dat het nemen van risico’s en gevaren volkomen uitgesloten wordt en de toekomst er dus oneindig saai uitziet. Of op het verband tussen Het getal van het beest van Asimovs goede vriend Robert A. Heinlein en, weerom, voorliggend boek (als u het leest, komt u er zelf wel achter). Of ik zou het gaan hebben over de, bijzonder grappige, draai die Asimov geeft aan een term als “globalisten”, zijn alternatieve kijk op aardse toiletten (en bijvoorbeeld het feit dat we, wat politiek-correcten daar ook van mogen denken, als man niet graag een vrouw tegenkomen op het toilet en omgekeerd), of de angst voor alles wat natuurlijk is, maar het – ook al in onze tijd – steeds minder lijkt voor mensen die met wat natuurlijk is zo weinig mogelijk in contact willen komen. Ik zou u met andere woorden kunnen gaan bezighouden met citaten als dit: “Baley voelde koude lucht rond zijn voet kronkelen en koud water spetteren. Het was een angstwekkend ongewoon gevoel, maar hij kon het portier niet dicht laten gaan, want dan zou hij het niet weer open weten te krijgen. Hoe maakten de robots die deuren open? Voor de deelgenoten van deze beschaving was dat natuurlijk geen vraagstuk, maar in wat hij gelezen had over het leven op Aurora was geen aanwijzing voorgekomen hoe je het portier van een gewone zwever openmaakt. Alles wat van belang is wordt als bekend verondersteld. Men gaat ervan uit dat je het weet, ook al word je in theorie juist ingelicht.” Waarna ik – u kent mij, ik verbind aan mijn boekbesprekingen graag iets van mezelf – u dan lastig zou vallen met bijvoorbeeld dat verhaal over hoe ik mijn eerste auto de parkeerplaats moest uitduwen omdat niemand me gezegd had hoe ik zo’n verdomde Opel in zijn achteruit moest zetten, of dat ik niet wist hoe je in een gsm moest spreken omdat ik in 1996, het jaar waarin ik mijn eerste Nokia moest aankopen van mijn toenmalige baas, nog nooit iemand met een gsm had gezien. En met zo’n verhalen wil ik u echt niet lastigvallen. U kan uw tijd zinniger gebruiken. Bijvoorbeeld om De robots van de dageraad op de kop te tikken en te lezen. Da’s beslist een aanrader.
Björn Roose
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Ook iets te vertellen ? Ga je gang !