Permanente oorlog voor permanente vrede – De nachtzijde van Amerika’s politiek – Gore Vidal (boekbespreking door Björn Roose)

De auteur(s) van het lemma over de Amerikaanse auteur Gore Vidal op de Nederlandstalige Wikipedia was (waren) duidelijk meer geïnteresseerd in ‘s mans afkomst, jeugd, eerste roman, huis in Italië, en een boek uit 1948 (toen hij amper 23 jaar oud was) “met homoseksualiteit en vrije seks als thema’s”, dan in zijn latere pogingen het te maken in de politiek (geen woord daarover) en zijn latere werken, maar toonden zich toch bereid aan die werken één zin te wijden: “In 1995 verscheen van zijn hand het autobiografische ‘Palimpsest’ waarin hij fel tekeer ging tegen de in zijn ogen dubbele Angelsaksische moraal van na de oorlog.”

Welke “oorlog” wordt daarbij niet eens vermeld, terwijl er toch nogal wat geweest zijn in de Amerikaanse geschiedenis. Welke werken hij zoal geschreven heeft tussen dat boek uit 1948, The City and The Pillar, en Palimpsest, én daarna, krijgt de bezoeker van de immer fantastische online encyclopedie wel zo ongeveer te lezen in de bibliografie, maar wie het lijstje even natelt en dat dan vergelijkt met de bibliografie op de Engelstalige versie komt toch aan een stuk of tien werken minder. Zoals wel vaker gebeurt, verdient het dus aanbeveling op Wikipedia op zoek te gaan naar de (op z’n minst schijnbaar) best geïnformeerde versie en in dit geval wint de Engelstalige het ruim van de Nederlandstalige.

Dat is ook zo wat betreft het voorliggende boek, Permanente oorlog voor permanente vrede – De nachtzijde van Amerika’s politiek, uitgegeven in een Nederlandse vertaling bij De Arbeiderspers in 2003 en oorspronkelijk verschenen in 2002 onder de titel Perpetual War for Perpetual Peace or How We Came To Be So Hated, één van de ‘pamfletten’ waarin hij zijn kritiek neerschreef over “American expansionism, the military-industrial complex, the national security state and the George W. Bush administration”. Met dien verstande – ik geef het maar even mee – dat zijn kritiek verre van alleen Bush junior betrof, maar eigenlijk het hele Amerikaanse politieke systeem. Hij deed als Democraat mee aan een aantal verkiezingen, maar was verder van oordeel dat Democraten en Republikeinen in essentie een ‘uniparty’ zijn met twee, wat hij beschouwde als, rechtervleugels. Ik noem het nu maar even ‘uniparty’, een term die tegenwoordig wel vaker gebruikt wordt en die volgens Politico zijn oorsprong vindt onder de fans van Ralph Nader tijdens diens campagne als presidentskandidaat voor de Green Party in 2000, maar dat het om één partij gaat, is iets wat Vidal al schreef in zijn essay The State of the Union uit 1975.

Enfin, dat maakt niet echt uit, belangrijker is dat de oorlog waarover Vidal het heeft er niet alleen een is van de Verenigde Staten (daarbij veelal vergezeld van de trouwe Europese schoothondjes) tegen iedereen die het aandurft er een koers op na te houden die de Verenigde Staten niet ligt (als de Verenigde Staten de confrontatie aandurven tenminste), maar ook tegen de eigen burgers. De slachtpartij onder de Branch-Davidianaanhangers in Waco (Texas), de overval op Ruby Ridge, en de reactie van Timothy McVeigh met z’n bomaanslag tegen een gebouw van de federale overheid in Oklahoma City maken als onderwerp eigenlijk het grootste deel van dit honderdveertig bladzijden tellende boekje uit.

Het grootste deel van het deel dat Permanente oorlog voor permanente vrede tot onderwerp heeft, moet ik daar aan toevoegen. Ik weet namelijk niet of in de Engelstalige versie óók het op 21 juli 1997 in The Nation verschenen artikel De nieuwe theocraten is opgenomen, maar dat het in de Nederlandstalige versie wél is opgenomen, stoort. Het gaat namelijk in tegenstelling tot de rest van het boekje niét over het in de titel genoemde onderwerp en lijkt er daarom bij gesleurd als bladvulling. Een indruk die af en toe overigens óók ontstaat bij andere hoofdstukken. Niet omdat die geen betrekking hebben tot het onderwerp in de titel, maar omdat ze wat teveel herhaling bevatten, iets wat ongetwijfeld het gevolg is van het feit dat die hoofdstukken in een aantal gevallen bestaan uit artikels die Vidal schreef voor Vanity Fair, artikels waarin hij voor de publicatie in dit boek niet geschrapt heeft wat al gezegd was, maar die in hun geheel opgenomen zijn: Het verscheuren van de Bill of Rights (pagina 49 tot en met 75) en De betekenis van Timothy McVeigh (pagina 76 tot en met 106). Een beetje een goedkope en in dit geval geenszins het leesplezier bevorderende procedure, helaas. Wat eveneens geldt voor de lijst met “Lopende operaties”, zijnde oorlogen die niet zo genoemd worden (iets wat de Russen voor de voeten geworpen wordt met betrekking tot de inval in Oekraïne maar dat eveneens tot het dagelijks taalgebruik hoort in ‘westerse’ militaire kringen), die de pagina’s 26 tot en met 45 in beslag neemt. Een zeer indrukwekkende lijst die ongetwijfeld sinds het jaar van publicatie niet kleiner is geworden, maar die echt niemand tot in de details gaat lezen en waaruit simpelweg een aantal gevallen konden gehaald worden met verwijzing naar de bron die uiteindelijk ook meegegeven wordt in de Noten van de vertaler.

Noten van de vertaler die bij mij dan weer de vraag oproepen of Gore Vidal bij zijn lezers wél de kennis veronderstelde die de vertaler, Florence Tonk, niét bij hen veronderstelt. Goed, ik kan me voorstellen dat de genoemde televisie-evangelisten bij het grote publiek aldaar bekend zijn, maar verstond het Amerikaanse publiek van 2002 werkelijk nog de verwijzing naar de activiteiten van Lucky Strike tijdens de Tweede Wereldoorlog zonder voetnoot? Is de “Posse Comitatus Wet” onder Amerikanen werkelijk algemeen bekend? Lag The Producers, een film uit 1968 van Mel Brooks, vierendertig jaar later nog vers in het geheugen bij de Ami’s? Deelt de World Libertarian Order regelmatig foldertjes uit in de straten van de Amerikaanse steden? Ik kan me dat allemaal moeilijk voorstellen.

Zoals ik me wél kan voorstellen dat Ruby Ridge, Waco, en Timothy McVeigh niet bij al mijn lezers (ja, u daar, allebei) meteen een belletje doen rinkelen. Om kort te gaan: in Waco werden door de overheid 86 mensen vermoord omdat ze… mogelijk illegale wapens hadden; in Ruby Ridge werden door de overheid een hond afgemaakt en vervolgens een ongewapend kind en dito vrouw doodgeschoten omdat de man… illegale wapens zou gehad hebben (hij werd achteraf ook nog eens beschuldigd van moord, samenzwering, en dergelijke meer, maar werd voor álles vrijgesproken behalve voor het feit dat hij niet naar de rechtbank had willen komen in verband met die illegale wapens); in Oklahoma City blies de verschillende keren onderscheiden infanteriesoldaat Timothy McVeigh (als hij het werkelijk geweest is) een overheidsgebouw op, waarbij 168 mensen stierven, verwijzend naar de misdaden van de overheid in Waco en bij Ruby Ridge en hopend een revolutie tegen een volgens hem dictatoriale overheid te starten.

“Toch gaven”, aldus Vidal, in zijn Introductie, “onze machthebbers en hun media er de voorkeur aan om McVeigh af te schilderen als een sadistisch en maniakaal monster – geen goed mens zoals wij – die het slechts voor de kick had gedaan.” Zoals in het geval van de aanslagen van 11 september 2001 “onze zaakwaarnemers, de militaire junta in het Pentagon, (…) hun president [instrueerden] dat hij ons moest vertellen dat Bin Laden een ‘booswicht’ was, jaloers op onze deugdzaamheid, rijkdom en vrijheid”. “Geen van deze verklaringen snijdt hout”, laat Vidal daarop volgen, “maar onze machthebbers zorgen er al meer dan een halve eeuw voor dat wij er nooit achter komen wat onze overheid anderen aandoet, om over wat zij ons aandoet, zoals in het geval van McVeigh, nog maar te zwijgen. We blijven dus zitten met slechts wat onbestemde covers van Time en Newsweek vanwaar monsterlijke Jeroen Bosch-figuren ons aanstaren met het hellevuur in de ogen, terwijl The New York Times en haar schare imitatoren ingewikkelde verhalen in elkaar draaien over gekke Osama en laffe McVeigh. En zo raken de meeste Amerikanen ervan overtuigd dat alleen een stelletje halvegaren ooit dit land zou durven aanvallen. Een land dat zichzelf als vrijwel volmaakt beschouwt, de meest volmaakte menselijke beschaving ooit. Dat onze regerende junta McVeigh (een degelijke Amerikaanse plattelandsjongen en held uit de Golfoorlog) en Osama, een zogenaamde ‘moslimstrijder’, wel eens tot hun daden uitgelokt zou kunnen hebben, is nooit bij iemand opgekomen.” Iets waar Gore Vidal in het daaropvolgende hoofdstuk, 11 september 2001 (een dinsdag), aan toevoegt: “Omdat ik een loyale Amerikaan ben word ik niet verondersteld u te vertellen waarom dit gebeurt. Het is immers niet gebruikelijk onder Amerikanen [en Europeanen, zou ik daar aan toevoegen, noot van mij] om na te gaan waarom er wat dan ook gebeurt; wij beschuldigen simpelweg anderen van kwaadaardigheid zonder motief.”

Wat dan weer niet de enige gelijkenis is met “lopende operaties” die heden ten dage nog plaatsvinden. Dit is er ook zo een, al is de uitvoerder dan een Amerikaanse kolonie in het Midden-Oosten: “Al vanaf de eerste maand van 2002 doet de junta in het Pentagon alsof de verwoesting van Afghanistan door de hoogvliegers van onze luchtmacht een grote overwinning is (niemand merkt op dat de Afghanen geen vijand waren van Amerika – het was alsof we Palermo vernietigden om de maffia uit te schakelen). In elk geval zullen we waarschijnlijk nooit weten wat er is gewonnen of verloren, als er al iets gewonnen of verloren kon worden (behalve dan een groot deel van onze Bill of Rights).” Trouwens, déze hoor je ook elke dag in een of andere variant: “Als je niet voor ons bent, ben je voor de terroristen.” Droge commentaar daarop van Vidal: “Zoiets staat ook bekend als erom vragen.” Zoals je ook nu geacht wordt de overheid en het land met mekaar te verwarren: “Clinton, geconfronteerd met tegenstanders van deze wetgeving [de ‘Wet op het Antiterrorisme en de Effectieve Doodstraf’ die in essentie de Posse Comitatus Wet van 1878 ongeldig verklaarden zonder dat ook als dusdanig te zeggen, noot van mij], noemde hen ‘onpatriottisch’. Gehuld in de vlag sprak hij vanaf zijn troon: ‘Er is niets patriottisch aan om te doen alsof je van je land houdt terwijl je de overheid veracht.’” Met dáár achter deze commentaar van Vidal: “Adembenemend, want een beschuldiging zoals deze zal op gezette tijden de meesten onder ons treffen. Anders gezegd, was een Duitser die in 1939 zei dat hij de nazi-dictatuur verafschuwde, onpatriottisch?”

Daarbij laat ik het wat deze boekbespreking betreft. Het zou voldoende moeten zijn om mensen met enige kritische zin aan te zetten tot het kopen van dit boekje als ze het toevallig tegenkomen en het lezen ervan zodra ze het in handen hebben. Maar een paar losse citaten geef ik u tot slot nog graag mee:

- “Een van de problemen van een samenleving die zo strikt gereguleerd is als de onze, is dat we erg weinig te weten komen over wat die medeburgers, die we nooit zullen kennen of zien, nou eigenlijk denken en vinden. Dit lijkt een paradox, omdat het huidige politieke bedrijf vereist dat men van minuut tot minuut opiniepeilingen houdt over alle denkbare onderwerpen. Toch weet iedere politicus en enquêteur dat het antwoord wordt bepaald door de wijze waarop de vraag is geformuleerd.”;

- “Complottheorieën gedijen nu in de wildernis zoals dementia praecox bloeit in de nacht. Zij die erdoor worden beheerst, worden steevast bespot door… de werkelijke samenzweerders.”;

- “Het is erg toepasselijk dat het woord ‘terrorist’ (volgens de Oxford English Dictionary) stamt uit de tijd van de Franse Revolutie om ‘een aanhanger of volgeling van de jakobijnen’ aan te duiden die ‘een voorstander en beoefenaar was van methodes van partijgebonden onderdrukking en bloedvergieten, om zo de principes van democratie en gelijkheid te propageren’. Onze leiders hebben de term nieuw leven in geblazen door hem te gebruiken voor gewelddadige vijanden van de Verenigde Staten, terwijl de eigenlijke terroristen vandaag de dag te vinden zijn in onze eigen overheden op federaal, deelstaat en lokaal niveau.”;

- “Televisiekijkers hebben het ongetwijfeld al zo vaak gezien dat het hun niet eens meer opvalt hoe de onderling inwisselbare presentatoren omgaan met iedere gast die probeert uit te leggen waarom er iets gebeurt. ‘Wilt u suggereren dat er sprake was van een samenzwering?’ Een paar heldere contactlenzen begint te glinsteren. Het maakt niet uit wat het antwoord is, het lichaam van de presentator begint heen en weer te schuiven, er klinkt licht gesnuif, gevolgd door een veelbetekenende blik in de camera om te laten zien dat deze gast zojuist in de studio is neergedaald met zijn vliegende schotel. Dit is een van de redenen waarom het publiek nooit zal begrijpen wat werkelijke samenzweerders (binnen de FBI, het Hooggerechtshof of in dienst van de tabaksindustrie) in hun schild voeren. Het is tevens een bewezen methode om het publiek informatie te onthouden.”;

- “Sinds de Sovjet-Unie zich op zo’n onsportieve manier ontbond, zodat zij zich op het protokapitalisme en een dubbele boekhouding kon toeleggen, zijn onze krijgsheren angstvallig op zoek naar nieuwe vijanden waarmee zij het voortdurend stijgende militaire budget kunnen rechtvaardigen.”;

- En, ten slotte: “Hoewel we regelmatig andere samenlevingen stigmatiseren als schurkenstaten, zijn we zelf de grootste schurkenstaat van allemaal geworden. We eerbiedigen geen enkel verdrag. We verwerpen internationale gerechtshoven. We vallen eenzijdig aan wanneer we maar willen. We delen bevelen uit aan de Verenigde Naties, maar betalen geen contributie. We klagen over terrorisme terwijl ons rijk de allergrootste terrorist van allemaal is.”

Björn Roose