Die achtergrond doet er wat Opdracht in Guernica betreft ook niet meteen toe, op het “detail” na dat Vlaamsgezinden, in het bijzonder Volksunie-gezinden, zo ongeveer vanaf de oprichting van “de” ETA (Euskadi Ta Askatasuna), de in 2018 op eigen initiatief ontbonden gewapende arm van de Baskische onafhankelijkheidsbeweging, op zijn minst enige sympathie toonden voor die groepering en er in sommige gevallen ook wel eens diensten aan verleenden. Onnodig daar dieper op in te gaan, te meer daar me niet bekend is in hoeverre dat laatste het geval was bij Valère Depauw (de achterflap vermeldt alleen maar dat hij “inderdaad een van de zeldzame buitenlanders [was] die het vertrouwen van de oorspronkelijke E.T.A. wonnen”), maar voor wie weet dat Baskenland zich ten dele in Frankrijk ten dele in Spanje bevindt en dat de onafhankelijkheidsbeweging in beide landen actief was, zal begrijpen dat die diensten zich voornamelijk bevonden op het terrein van het vrije verkeer van goederen en personen.
Dat is ook het terrein waarop dit boekje (nog geen 120 bladzijden dik) zich bevindt. Geen ontploffende bommen, geen aanslagen, nauwelijks geweld (één zin om precies te zijn), maar wel veel over en weer gereis over de staatsgrens die geen volksgrens is en bínnen het land waar zich het brandpunt van de Baskische strijd bevond: Spanje. Valse namen, wisselende wagens, kruipen langs bospaden, springen over beken, verstoppertje spelen met de Guardia Civil (die alles behalve civiel was en is waar het de omgang met de onafhankelijksbewegingen betreft), zijn goed voor zo ongeveer tachtig procent van dit boek. De rest? Romantische beschouwingen over het Baskische volk en de onafhankelijkheidsstrijd (“dat volk zou nooit vergaan!”, “Moed is doen wat je wordt opgedragen niettegenstaande de angst”), plus romantische exploten tussen de twee hoofdpersonen, Mari-Antonia en Jacinto, ofte Miren en Kepa (“Wat haar het meest ontstelde waren voordien nooit gekende gevoelens, nooit gekende gewaarwordingen die als het ware bezit van haar hadden genomen, en ze vroeg zich af of zij dan óók maar was zoals je, naar men haar had geleerd, niet mocht zijn”). Die laatste zéér braaf gebracht, bijna katholiek, en, in alle eerlijkheid, ook al niet bijdragend aan de positieve kant van de balans. Opdracht in Guernica werd voor het eerst gepubliceerd in 1964 (bij Westland), maar ik kan me eigenlijk nauwelijks inbeelden wat er tegenover die eerste versie zou veranderd zijn in de door mij gelezen “Definitieve versie” (zo staat het toch op de titelpagina) uit 1988 (uitgegeven bij De Roerdomp).
Niet eens de titel werd aangepast, terwijl die toch van meet af aan om meerdere redenen fout was. Guernica is namelijk de Spaanse naam voor het Baskische Gernika en Gernika/Guernica speelt nauwelijks een rol in dit verhaal. Ik houd het er op dat Guernica, onder andere vanwege het bekende gelijknamige schilderij van Pablo Picasso, gewoon een verkoopsargument was, zoals, neem ik aan, de foto van het meisje op de cover, met witte kleren liggend in het groen, lolita-zonnebril op het voorplan. Ik weet niet of er onder mijn lezers mensen zijn die vroeger het tijdschrift Top van Uitgeverij Averbode gelezen hebben, maar dáár deden zowel de cover als de schrijfstijl als het flinterdunne verhaal (nog dunner dan het boekje) me eigenlijk aan denken. En dat nog los van de stijl die dan weer niét de vlotheid heeft van dat tijdschrift uit mijn jeugd: “Als ze ongenadig doorredeneerde mocht ze geen hoop meer koesteren. Het wroegde haar, misschien had ze er toch beter aan gedaan al iets mee te delen van wat Koldo had gezegd, misschien had men dan meer voorzorgen genomen, misschien...”
Niet erg positief allemaal (net zomin als dat “Wordt je al moe?” op pagina 104), maar ik geef toch graag mee dat er helemaal aan het begin van het boek wel degelijk een lezenswaardig hoofdstukje zit, Parabel van de drie volkeren getiteld. Dat handelt over “het meest spirituele volk van de wereld”, “geregeerd door de meest onbekwamen van de planeet”, en “het meest verwaande volk van het continent”, “geleid (…) door een bende schoften en dit bij middel van stevige schoppen in het achterwerk”, die op bezoek gaan bij hun Baskische buren en daar leren over democratie: “Later overtuigden ze zich zelf, zonder enige moeite trouwens, dat zij zelf deze regeringsvorm hadden uitgevonden. Ze schreven daarover vele boeken en ten slotte maakten ze revolutie. Van dan af werd ‘het meest spirituele volk van de wereld’ niet meer geregeerd door onbekwamen bij wet van opvolging, maar door onbekwamen aangesteld door de vrije keuze van het volk. En de schoppen die ‘het meest verwaande volk van het continent’ in zijn achterwerk kreeg, werden grondwettelijk verklaard en kwamen met dezelfde kracht als vroeger aan, maar nu in naam van het volk zelf. Nog later herinnerde ‘het meest spirituele volk van de wereld’ en ‘het meest verwaande volk van het continent’ zich het bestaan van het Baskische volk. En in een genereuze opwelling vielen ze bij de buur binnen, verdeelden onder elkaar het land, schaften zijn wetten af, ontbonden zijn raden en verboden zijn taal. Vervolgens voerden ze het nieuwe regime in dat zij beweerden uitgevonden te hebben en dwongen de Bask hun taal te spreken, opdat hij de boeken zou kunnen lezen die het mechanisme van het systeem verklaarden. Ten slotte zegden ‘het meest spirituele volk van de wereld’ en ‘het meest verwaande volk van het continent’ tot de Basken: ‘En nu zijn jullie ook vrij’. En sindsdien zijn we dus vrij.” Alleen is dat sarcastische stukje tekst niet meer dan een vertaling naar het Nederlands van Rêveries d’un gréviste de la faim (Dromen van een hongerstaker) van Marc Légasse, stichter van de naoorlogse Baskische onafhankelijkheidsbeweging in Frankrijk. Dié lezen, lijkt me, minstens wat die beweging betreft, interessanter.
Björn Roose
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Ook iets te vertellen ? Ga je gang !