De wereld volgens Monsanto – Van dioxine tot gentechgewassen, een multinational die het goed met u voorheeft – Marie-Monique Robin (boekbespreking door Björn Roose)

Om maar even op het persoonlijke niveau te beginnen: ik ben niet opgehouden met het gebruik van Roundup (vele jaren lang het vlaggenschip van Monsanto) na het lezen van dit boekje, net zomin als ik ermee gestopt ben vlees te eten of genetisch gemanipuleerde gewassen. Niet overtuigend dan, dit De wereld volgens Monsanto? O jawel, zéér overtuigend, maar in mijn geval was dat al niet meer nodig: ik gebruik al vele jaren geen gif meer in mijn tuin en rond mijn huis, schakelde al een vijftal jaar geleden over op zoiets als twee dagen vlees of vis per week en vijf dagen niet, en heb – dankzij het feit dat in de Europese Unie de aanwezigheid daarvan in voedingswaren voorlopig nog wel als dusdanig moet aangegeven worden (ere wie ere toekomt, zelfs al ben ik geen fan van die Europese Unie) – nooit genetisch gemanipuleerde gewassen gegeten (toch niet dat ik weet, dus).

Ik wás dus al redelijk clean op die vlakken, maar het leek me niet onredelijk eens een deep dive (zoals dat dan in de bedrijfswereld heet) te nemen in het onderwerp en daartoe is dit boek van Marie-Monique Robin ten zeerste geschikt. In zestien hoofdstukken, plus een inleiding en een conclusie, op zo’n 380 bladzijden (waarvan 35 met Noten), gaat ze uitgebreid in op pcb’s, dioxine, het al genoemde Roundup, bovien groeihormoon, ggo’s, het patenteren van levende organismen, en vooral hoé een bedrijf er in slaagt om stap voor stap de controle te verwerven over het voedsel van de wereld. Een titanenwerk wetend dat dat bedrijf nooit geaarzeld heeft om miljoenen te besteden aan het kopen van politici en andere beleidsmakers en jaarlijks dergelijke bedragen uitgeeft aan het bevechten van, al dan niet noodgedwongen, tegenstanders van die praktijken.

Onder die tegenstanders wordt ook eenvoudig iedereen gerekend die er een kritische kijk op nahoudt aangaande bovengenoemde en andere zaken en dus al zeker wie ook nog in staat is zijn kijk eventueel tot die van een ander te maken. En zo iemand is Marie-Monique Robin. De Franse onderzoeksjournaliste, documentairemaker en schrijfster, maakt al sinds 1989 documentaires over uiteenlopende onderwerpen als aids (Sida et révolution), organendiefstal (Voleurs d’organes), Cuba (Cuba si, Cuba no; Cuba, l’histoire d’un mythe), mishandelde vrouwen (La Révolte des femmes battues), paranormale activiteiten (Le Sixième Sens, science et paranormal), martelingen (Torture made in USA), en… de bio-industrie (Argentine, le soja de la faim; Le Monde selon Monsanto; Notre poison quotidien), om het bij een páár van haar documentaires te houden. Vierenveertig documentaires in 33 jaar is allesbehalve een slechte score. Bovendien vult ze het kijk-luik aan met een lees-luik (wat meteen haar publiek ook weer een stuk uitbreidt). Veertien van haar documentaires, waaronder het genoemde Le Monde selon Monsanto, kregen zo een vervolg in boekvorm. In het geval van Le Monde selon Monsanto ook nog een vervolg dat in meer dan vijftien talen werd omgezet, waardoor haar bereik uiteraard nóg groter werd.

En dan zijn er nóg van die dingetjes die de ene stem al wat hoorbaarder maken dan de andere. Prijzen bijvoorbeeld. Onder andere die van Albert-Londres in 1995, of het Légion d’honneur in 2013. Maar ook de Noorse prijs genoemd naar Rachel Carson (de ecologiste die het best bekend is van haar boek Silent Spring), de prix Buffon van het internationaal festival van de wetenschappelijke film Pariscience, de prix du grand documentaire op het festival van Angers, de prijs voor de beste buitenlandse documentaire op het festival van Havana, de prijs van de katholieke jury op het festival van Monte Carlo, de award of Merit van de Latin American Studies Association, de Umwelt-Medienpreis van de Duitse media, de prijs Olivier Quemener-Reporters sans frontières op het Festival international du grand reportage d’actualité (et du documentaire de société) FIGRA, enzovoort, enzoverder.

Geen klein bier dus voor een “boerendochter (…) in 1960 geboren op een boerderij in de Pitou-Charentes”. En het feit dat ze op politiek vlak nogal eigenaardige keuzes maakt (met recent steun aan de Nouvelle Union populaire écologique et sociale, een groepering van een twintigtal partijtjes waaronder de Parti Socialiste, een aantal extreem-linkse “independentische” partijtjes, de Parti Communiste Français, Les Verts, en La France Insoumise), doet daar niks aan af. Net zomin als aan de kwaliteit van Le Monde selon Monsanto ofte De wereld volgens Monsanto – Van dioxine tot gentechgewassen, een multinational die het goed met u voorheeft. De film en het boek, verdeeld in een twintigtal landen, met 1,6 miljoen kijkers op Arte en 100.000 verkochte exemplaren in Frankrijk alleen al, werd door Monsanto niet alleen niet officieel becommentarieerd, maar ook verder zoveel mogelijk genegeerd door het immer procesklare bedrijf. Alleen Monsanto Frankrijk had het in z’n informatieblad (nummer 22 van maart 2008) over “de film en het boek (…) die gerealiseerd werden door personen die gekant zijn tegen plantaardige biotechnologie en waarvan het doel is de technologie zowel als de betrokkenen bij de ontwikkeling daarvan in diskrediet te brengen”, wat toch wel een zéér zwak weerwerk mag genoemd worden en, in tegendeel, mag beschouwd worden als regelrechte reclame voor dit boek. Als Monsanto écht niks heeft kunnen vinden dat voldoende kans liet om de auteur ervan tot de bedelstaf te brengen, dan mag dit boek toch wel als bijzonder waarheidsgetrouw beschouwd worden.

Bijzonder waarheidsgetrouw en zeer… gruwelijk. Niet omdat er tot in details ingegaan zou worden op wat voor ziektebeelden er zouden ontstaan door, pakweg, het veelvuldig gebruik van Roundup, maar omwille van datgene wat inleider Nicolas Hulot kort als volgt samenvat: “Naarmate ik vorderde met het lezen van het boek van Marie-Monique Robin werd ik overspoeld door vragen die een enorme impact hadden. Het bezorgde me een gevoel van beklemming dat ik in één vraag samenvat: Hoe is het mogelijk? Hoe heeft Monsanto, deze onderneming die symbool staat voor de mondiale agrochemie, zo veel fatale vergissingen kunnen maken en producten op de markt kunnen brengen die zo schadelijk zijn voor onze gezondheid en voor het milieu? Hoe heeft dit bedrijf zaken kunnen doen alsof er niets aan de hand was, en zijn invloed (en fortuin) steeds verder kunnen vergroten terwijl er zulke dramatische dingen hebben plaatsgevonden? Hoe heeft het zo rustig de feiten kunnen verdoezelen en de wereld kunnen bedriegen? Hoe komt het dat het probleemloos zijn activiteiten heeft kunnen voortzetten, ondanks zware juridische veroordelingen en ondanks het feit dat een aantal van zijn producten inmiddels (nadat ze al onherstelbare schade hadden veroorzaakt, helaas) verboden is?” Hoe, met andere woorden, is Monsanto, een bedrijfje in 1901 opgericht door George Francis Queen (“een autodidactisch scheikundige die ook al hulde wilde brengen aan zijn echtgenote, Olga Mendez Monsanto”) “dankzij een persoonlijke lening van vijfduizend dollar”, geëvolueerd van de productie van sacharine voor één klant (die weliswaar Coca-Cola heette) naar een bedrijf dat “ggo’s [genetisch gemanipuleerde organismen] [kan opleggen] aan boeren over de hele wereld en controle over de mondiale voedselketen” ambieert?

Het antwoord op die vragen laat ik graag aan Marie-Monique Robin: ik kan onmogelijk beginnen citeren uit dit boek zonder te weten waar ik ooit ga eindigen en ik zou bij een strengere selectie steeds blijven zitten met het idee dat ik bepaalde andere zaken óók had moeten vermelden. En als u het boek niet kan vinden (het dateert uit 2009, maar is absoluut niet gedateerd), dan kan u nog steeds naar de – uiteraard minder diepgaande – documentaire kijken. Die vindt u hier.

Björn Roose