De schreeuw van het lam – Thomas Harris (boekbespreking door Björn Roose)

Een tijdje terug vroeg ik me met betrekking tot De Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry nog af wat je vertelt over een boek dat zo goed als iedereen kent, een boek dat zo goed als iedereen wellicht gelezen heeft ook. Die vragen hoef ik me, denk ik en ondanks het feit dat je dit boek aan het einde van de vorige eeuw op een zeker moment quasi voor niks in Nederlandse vertaling bij de krant Het Laatste Nieuws kon krijgen, niet te stellen met betrekking tot De schreeuw van het lam, ofte The Silence of the Lambs zoals het enigszins stiller klonk in het Engels, want hoewel ongetwijfeld een klassieker is het dat wellicht eerder omwille van de verfilming. Een verfilming die inmiddels al vierendertig jaar achter ons ligt (de film verscheen in 1991), maar waarin de rol van Anthony Hopkins zo beklijvend was dat ik bij ieder woord dat Hannibal (the Cannibal) in dit boek spreekt en iedere beweging die hij er in maakt het beeld en de stem van Hopkins voor me zag en in mijn hoofd hoorde (iets wat ik minder had met zijn tegenspeelster Jodie Foster).

Niet eens een onaangenaam feit in dit geval, dat niet in je eigen geest kunnen scheppen van een romanfiguur op basis van wat de auteur van de roman over hem schrijft, want retrospectief durf ik ook na het lezen van De schreeuw van het lam zeggen dat de film het boek evenaarde, iets wat auteur Thomas Harris minstens ten dele op zijn conto kan schrijven, want zijn beschrijvingen laten niets aan duidelijkheid over, zelfs al zijn ze in de film niet altijd exact zo gebruikt (het in het boek genoemde hockeymasker dat Hannibal voor zijn gezicht heeft, is bijvoorbeeld vervangen door een veel foto- of filmgenieker exemplaar). Of dat ook zo was met De rode draak (Red Dragon), het boek dat De schreeuw van het lam zeven jaar vooruitging, Hannibal, dat dat boek elf jaar later volgde, en Hannibal ontwaakt (Hannibal Rising), dat nog eens acht jaar later (in 2007) gepubliceerd werd, weet ik niet, want die boeken heb ik niet gelezen, en ik ben er – ondanks het feit dat De schreeuw van het lam een goed boek is - ook niet meteen op uit daar verandering in te brengen. Ik heb wél Manhunter gezien, de uit 1986 daterende draak van een verfilming van Red Dragon, en de uit 2002 daterende véél betere remake (dit keer wél Red Dragon geheten), én ik zag Hannibal, de verfilming van het gelijknamige boek, plus Hannibal Rising (zonder Hopkins en ook als boek wellicht niet meer dan een weinig originele poging het verhaal nog wat verder uit te melken door er een prequel aan te breien), maar ik heb me het feit dat de tv-serie met Mads Mikkelsen nooit afgewerkt werd harder beklaagd dan dat ik me het niet lezen van de rest van de serie zou kunnen beklagen. Dat laatste vooral omdat de tv-serie schitterend verfilmd was en omdat bewegende beelden gewoon beter in herhaling vallen verdragen dan tekst dat doet. Vind ik (wat u daarvan vindt, mag u uiteraard zelf bepalen).

Dat gezegd zijnde, wat vertel je over dit boek aan mensen die de film gezien hebben? Geen idee. De stijl is niet literair, er zit geen hoop filosofie in die je in een film nu eenmaal niét mee krijgt, en voor zover ik me dat nog herinner, wijkt de film qua verhaal ook niet essentieel af van het boek (voor zover ik me dat nog herinner, inderdaad, want het is ook effectief van het begin van mijn studententijd geleden dat ik die film nog zag). En wat vertel je aan mensen die de film niét gezien hebben? Dat ze hem toch maar eens moeten zien, misschien? Eventueel ná het lezen van het boek waarvan de synopsis op de achterflap van deze uitgave bij Het Laatste Nieuws luidt: “Er is een mysterieuze seriemoordenaar aan het werk. Dat blijkt als een rits jonge vrouwen kort na elkaar op identieke wijze vermoord worden aangetroffen. Met de hulp van dr. Hannibal Lecter, briljant psychiater en zelf een weerzinwekkende moordenaar, opent FBI-agente Clarice Starling de jacht op seriemoordenaar Buffalo Bill. In ruil voor brokjes informatie, speelt Lecter vanuit zijn zwaar beveiligde cel kat en muis met Clarice. Hij laat haar vertellen over haar jeugd en het schreeuwen van de lammeren… [“Denk je dat je de lammeren het zwijgen kunt opleggen als je persoonlijk Buffalo Bill te pakken krijgt en ervoor zorgt dat Catherine ongedeerd vrijkomt? Denk je dat er dan ook niets met die lammetjes zal gebeuren en dat je niet meer in het donker wakker zou worden om ze angstig te horen blaten? Clarice?”, zegt Lecter dan, noot van mij] Hun intellectuele en emotionele strijd heeft het nieuwste slachtoffer als inzet. De moordenaar doodt zijn slachtoffers namelijk niet meteen. Ze moeten eerst vermageren.” Een synopsis die beter had gekund, maar goed, ik ben te lui om er zelf een te schrijven. Zelfs al zou ik er aan toevoegen dat genaamde Buffalo Bill een would-be transseksueel is, een gegeven dat in onze ‘woke’ tijden wellicht gevaarlijk inspiratiemateriaal voor een schrijver zou zijn, maar het toen duidelijk nog niet was. Al was het toch al op komst kennelijk: “Het is onoordeelkundig, oneerlijk en gevaarlijk om de naam Buffalo Bill in één adem te noemen met de problemen die we hier behandelen, meneer Crawford. Daar gaan mijn haren recht van overeind staan. Het heeft jaren geduurd – en we zijn er nog steeds niet – om het publiek ervan te overtuigen dat transseksuelen niet gek zijn, dat het geen perverse figuren zijn, dat ze niet van de verkeerde kant zijn...”

Toch nog één citaatje uit het boek dan, een boek waarin ik eigenlijk nauwelijks citaten aangeduid heb: “Wees op je hoede voor de komende en gaande pers”, waarschuwt Jack Crawford, Clarice Starlings baas haar. “Niet de reguliere, maar de boulevardpers. Die lui schrijven liever over Lecter dan over prins Andrew.” Een citaat dat lichtelijk achterhaald is door de feiten. Die omtrent prins Andrew dan. Intussen schrijft zelfs de reguliere pers, in zoverre werkelijk te onderscheiden van de boulevardpers, volgaarne over prins Andrew. Daarvan is tot nog toe dan wel niet gebleken dat hij een menseneter zou zijn, maar jonge kinderen zouden toch wel frequent op zijn menu gestaan hebben…

Björn Roose