Die titel kende ik immers al vele jaren, al ben ik niet helemaal zeker of ik hem eerst van de auteur, John Steinbeck, kende, of van de Brugse groep Red Zebra, die in 1983 met een nummer onder dié naam en eentje onder de titel Paradise Lost zowaar twéé literaire verwijzingen op het album Maquis staan had (ja, ik weet het, The Beauty of the Beast is er eigenlijk ook eentje). (Van) Muizen en Mensen, zoals de titel in Nederlandse vertaling luidt, zou me wellicht zelfs niet zo snel opgevallen zijn, in tegenstelling tot de ware aard van het boek. De ware aard? Inderdaad, diegene die naar voor komt in onder andere deze inleidende paragrafen:
“A few miles south of Soledad, the Salinas River drops in close to the hillside bank and runs deep and green. The water is warm too, for it has slipped twinkling over the yellow sands in the sunlight before reaching the narrow pool. On one side of the river the golden foothill slopes curve up to the strong and rocky Gabilan mountains, but on the valley side the water is lined with trees – willows fresh and green with every spring, carrying in their lower leaf junctures the debris of the winter’s flooding; and sycamores with mottled, white, recumbent limbs and branches that arch over the pool. On the sandy bank under the trees the leaves lie deep and so crisp that a lizard makes a great skittering if he runs among them. Rabbits come out of the brush to sit on the sand in the evening, and the damp flats are covered with the night tracks of ‘coons, and with the spread pads of dogs from the ranches, and with the split-wedge tracks of deer that come to drink in the dark.
There is a path through the willows and among the sycamores, a path beaten hard by boys coming down from the ranches to swim in the deep pool, and beaten hard by tramps who come wearily down from the highway in the evening to jungle-up near water. In front of the low horizontal limb of a giant sycamore there is an ash pile made by many fires; the limb is worn smooth by men who have sat on it.
Evening of a hot day started the little wind to moving among the leaves. The shade climbed up the hills toward the top. On the sand banks the rabbits sat as quietly as little gray, sculptured stones. And then from the direction of the state highway came the sound of footsteps on crisp sycamore leaves. The rabbits hurried noiselessly for cover. A stilted heron labored up into the air and pounded down river. For a moment the place was lifeless, and then two men emerged from the path and came into the opening by the green pool.”
Een stevig citaat, alleen maar om u duidelijk te maken wat die ware aard is: een toneelstuk. Dit boekje, honderdtwintig bladzijden in pocketformaat (ja, ik lees wel meer pockets tegenwoordig), was namelijk niet alleen het eerste waarvoor Steinbeck brede erkenning oogstte, maar was door hem oorspronkelijk ook opgevat als een toneelstuk (in welke gedaante het dan ook vele keren is opgevoerd). “Dat is aan de constructie goed te zien in de uitgebreide situatiebeschrijvingen die lezen als regie- en decoraanwijzingen”, schrijft Wikipedia dan, maar u had uiteraard net zomin als ik “De vrije encyclopedie” nodig om dat te zien.
Maar nu we dan toch bij Wikipedia zijn: ik bleek de titel Of Mice and Men nog van ergens anders te kennen. Met name van het gedicht To a mouse van Robert Burns, met daarin als voorlaatste strofe en meteen thema van Steinbecks boek:
“But Mousie, thou art no thy-lane,
In proving foresight may be vain:
The best laid schemes o’ Mice an’ Men
Gang aft agley,
An’ lea’e us nought but grief an’ pain,
For promis’d joy!”
En dat van dat “best laid”(“we’re gonna get the jack together and we’re gonna have a little house and a couple of acres an’ a cow” - iets wat me aan Gaston Durnez' De lach van Chesterton deed denken) is in het geval van George en Lennie, de “two men [that] emerged from the path and came into the opening by the green pool”, dan nog met een stevige korrel zout te nemen, want ze improviseren in essentie maar wat. George, degene die de hersenen meegekregen heeft (zei het nu ook weer niet ál te veel – “If I was bright, if I was even a little bit smart, I’d have my own little place, an’ I’d be bringin’ in my own crops, ‘stead of doin’ all the work and not getting what comes up outta the ground”), heeft namelijk Lennie, “his big, childlike friend” zoals het op de achterflap heet, maar eigenlijk wat je een randdebiel zou kunnen noemen, onder zijn hoede genomen en heeft met zijn vriend nogal wat te stellen (“You keep me in hot water all the time”): “They have nothing except the clothes on their back, and a hope that one day they’ll find a place of their own and live the American dream”, luidt het verder op de achterflap, “But dreams come at a price. Gentle giant Lennie doesn’t know his own strength, and when they find work at a ranch he gets into trouble with the boss’s daughter-in-law. Trouble so bad that even his protector George may not be able to save him…”
Waarmee u zo’n beetje de grote lijnen van het plot kent, waarvan ik u verder ook geen details ga vertellen. Hoeft ook niet, het knappe aan het verhaal – vond ik toch – is immers de spanningsopbouw. Je wéét al na een paar bladzijden dat dit volkomen verkeerd gaat aflopen, maar Steinbeck speelt het klaar in een steeds nauwer wordende cirkel naar dat einde toe te werken, terwijl hij er intussen ook in slaagt je te doordringen van de menselijkheid van zijn figuren. “Knuckle-whitening… the tension is almost unbearable”, schreef de recensent van de Sunday Times in de bijdrage Books of the Century erover, maar “Human, uninhibited, bawdy and compassionate”, de commentaar van de Daily Telegraph, komt wat mij betreft dichter in de buurt van de kern van dit verhaal.
Verdomd levensecht ook. Wat ongetwijfeld mede te danken is aan het taalgebruik van de personages. Ik kan me niet meteen inbeelden hoe dat in vertaling klinkt, maar “beschaafd” Nederlands kan onmogelijk dienen om bijvoorbeeld deze dialoog tussen de twee zwervers neer te zetten:
“Lennie looked timidly over to him. ‘George?’
‘Yeah, what ya want?’
‘Where we goin’, George?’
The little man jerked down the brim of his hat and scowled over at Lennie. ‘So you forgot that awready, did you? I gotta tell you again, do I? Jesus Christ, you’re a crazy bastard!’
‘I forgot,’ Lennie said softly. ‘I tried not to forget. Honest to God I did, George.’
‘O.K. - O.K. I’ll tell ya again. I ain’t got nothing to do. Might jus’ as well spen’ all my time tellin’ you things and then you forget ‘em, and I tell you again.’
‘Tried and tried,’ said Lennie, ‘but it didn’t do no good. I remember about the rabbits, George.’
‘The hell with the rabbits. That’s all you ever can remember is them rabbits. O.K.! Now you listen and this time you got to remember so we don’t get in no trouble. You remember settin’ in that gutter on Howard street and watchin’ that blackboard?’
Lennie’s face broke into a delighted smile. ‘Why sure, George, I remember that… but… what’d we do then? I remember some girls come by and you says… you say…’”
En dan dat inlevingsvermogen van Steinbeck… “Human, uninhibited, bawdy and compassionate”, okee, maar de auteur moet lang gestudeerd hebben op een figuur als Lennie (en een figuur als George) om die ter gelijker tijd zo zacht en zo sterk neer te kunnen gezet hebben. Iemand die per ongeluk alles kapot maakt dat hij graag ziet, wat “purty” is, muis, hond of vrouw, (en iemand die... nee, dat verklap ik niet) is per slot van rekening moeilijker te schetsen dan een aantal van de andere figuren, bijvoorbeeld de oude Candy met zijn dito hond, of de staljongen, “a nigger”, “Nice fella too. Got a crooked back where a horse kicked him. The boss gives him hell when he’s mad. But the stable buck don’t give a damn about that. He reads a lot. Got books in his room”. Net zoals een warme schuur op een lome zondagnamiddag moeilijker te schetsen is als plaats van een misdaad dan, pakweg, een straat in de Bronx, terwijl Steinbeck ook dát briljant doet.
Meer kan ik u echter niet meegeven – mijn hart bloedt omdat ik een paar van de mooist geschreven scènes voor mezelf moet houden, hoe kort en knap ze ook zijn -, maar dat ik Of Mice and Men een vijf op vijf, desnoods een honderd op honderd, geef, mag u van mij wel weten.
Björn Roose
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Ook iets te vertellen ? Ga je gang !