Father Brown Omnibus – Gilbert Keith Chesterton (boekbespreking door Björn Roose)

Gilbert Keith (kortweg G.K.) Chesterton werd geboren in Londen in 1874 en overleed in Beaconsfield in 1936. Tussen die data door probeerde hij achtereenvolgens een opleiding tot illustrator en een tot literator, maar geen van beide pogingen slaagde. Hij kon niettemin aan de slag bij de Londense uitgevers Redway en T. Fisher Unwin tussen 1896 en 1902 en begon in diezelfde periode als freelance kunst- en literatuurcriticus. Dat was het begin van een verder wél geslaagde poging om het tot schrijver te brengen: in 1902 kreeg hij een wekelijke column in de Daily News, in 1905 een dito column in The Illustrated London News, en vanaf 1900 publiceerde hij ook een schier eindeloze stroom van gedichten, essays, verhalen, novellen, en zelfs toneelstukken. Faute à het kortlevende blad Bitter Lemon, een blad waar ik lang geleden wel eens voor schreef, en de christelijk-conservatieven die daar de dienst uitmaakten, werd z’n in 1908 gepubliceerde boek Orthodoxy het eerste van z’n hand waar ik over hoorde. Maar voorliggende Father Brown Omnibus werd het eerste dat ik ook nog las. Dit jaar pas.

Nu ja, dan heb je meteen ook álle Father Brown-verhalen gelezen (dat staat ook vermeld op de flap), zowel diegene die eerder gebundeld werden in The innocence of Father Brown (Father Brown houdt zich van den domme), als diegene die gebundeld werden in The wisdom of Father Brown (De wijsheid van Father Brown), The incredulity of Father Brown (Father Brown laat zich niet foppen), The secret of Father Brown (Het geheim van Father Brown), en The scandal of Father Brown (De blamage van Father Brown), én het niet eerder in een bundeling opgenomen The vampire of the village (Het serpent en het schandaal). Meer dan 800 bladzijden detectiveverhalen. Want Father Brown is van zijn beroep wel katholiek zielenherder, maar van zijn hobby detective. En de combinatie van dat beroep en die hobby maken hem uiteraard tot een unieke persoonlijkheid die unieke raadsels oplost op een, inderdaad, unieke manier.

Als de naam Father Brown u iets zegt terwijl u nochtans zeker weet nooit een van de verhalen gelezen te hebben: geen angst, u hebt wellicht geen last van een te grote mate aan verbeelding, maar het zou kunnen zijn dat u liefhebber bent van Britse tv-series. De BBC, daarin gevolgd door onder andere de Nederlandse KRO en het Vlaamse één, stuurt namelijk al sinds 2013 regelmatig nieuwe afleveringen van de gelijknamige tv-serie de ether in. En hoewel Chesterton in totaal “maar” 51 Father Brown-verhalen en twee raamvertellingen rond hetzelfde karakter schreef, zijn er intussen 90 afleveringen (and counting?) van de tv-serie gemaakt.

Laat het feit dat u eventueel de serie gezien heeft u echter niet afhouden van het lezen van de verhalen. Ik heb kort voor deze bespreking de eerste twee afleveringen ooit van de tv-serie bekeken (The hammer of God en The flying stars) en was er pas ongeveer halverwege de eerste aflevering achter van welk verhaal deze aflevering de verfilming was, terwijl ik er niet eens achtergekomen ben of de tweede aflevering wel gebaseerd was op een van de verhalen in deze omnibus (De vliegende sterren, blijkt nu, maar het scenario wijkt zó ver af van het oorspronkelijke verhaal dat het net zo goed twee, vagelijk gelijkende, verhalen zouden kunnen zijn; het feit dat een van de belangrijkste sidekicks van Father Brown er uit geschreven is, wijst er ook meteen op dat die sidekick, Flambeau, verder ook geen rol zal spelen in de televisieserie). Bovendien herkende ik in het televisiepersonage nauwelijks het hoofdpersonage uit het boek (dat gebeurt me wel meer) en miste ik ten zeerste de (religieuze) filosofie die de verhalen net zo aardig maken. De tv-serie is natuurlijk niet zo slecht als de Verhavert-verfilming van het Pallieter-scenario van Hugo Claus (kan ook moeilijk), maar ze staat naar mijn gevoel wél even ver af van het gedrukte origineel.

Voor de petite histoire, het vertaalwerk werd gedaan door een hele serie mensen, maar stond onder leiding van een schrijver die ik tot mijn favorieten reken: Godfried Bomans. Niet alleen onder leiding van, trouwens, want Bomans – die zich daarmee behalve (zoals bekend) een fan van Charles Dickens ook een fan van G.K. Chesterton toonde – nam zelf de vertaling op zich van onder andere Het blauwe kruis, De geheimzinnige tuin, De zonderlinge voetstappen en De onzichtbare man.

Beetje moeilijk om een beperkte keuze van citaten uit zo’n omvangrijke bundel van verhalen te … halen, maar aangezien dit eigenlijk een bespreking van vijf boeken (én een los verhaal) is, hoef ik me voor één keer ook niet zoveel aan te trekken van “in der Beschränkung zeigt sich erst der Meister” en krijgt u er een serietje van me:

– “Terwijl kapitein O’Brien de twee anderen volgde, voelde hij zich beslist onwel. Hij was soldaat en hij walgde van dit stiekeme bloedbad. Waar was het eind van die onzinnige amputaties? Eerst was er een hoofd afgehakt, toen een ander. En althans in dit geval, zo dacht hij bitter, was het niet waar dat twee hoofden beter waren dan een.” (uit De geheimzinnige tuin)

– “Het lithurgisch visgerecht bestond (althans in de ogen van een gewoon sterveling) uit een monsterachtige pudding, zo groot als een bruiloftstaart, waarin een aanzienlijk aantal belangwekkende vissoorten voorgoed hun door God gegeven vorm verloren hadden.” (uit De zonderlinge voetstappen)

– “Daarom had Flambeau alleen de hoogstnodige bagage medegenomen, althans bagage die hij voor onmisbaar hield, zoals blikjes zalm indien hij honger kreeg, geladen revolvers wanneer hij een potje wilde gaan vechten, een fles brandewijn als hij misschien eens flauw zou vallen en een priester voor het geval dat hij het hoekje omging.” (uit De zonden van Prins Saradine)

– “Het brein van de kleine geestelijke was altijd een konijnenberg vol fantasieën die zo vlug sprongen dat hij ze onmogelijk allemaal kon grijpen.” (uit De man in de passage)

– “‘Een rechte stok, die precies in een bepaalde richting wijst, heeft één nadeel,’ antwoordde de geestelijke; ‘Wat dat is? Wel, het andere eind van de stok wijst altijd in de tegenovergestelde richting. Alles hangt er van af of je de stok wel bij het rechte eind hebt.’” (uit De vergissing van de machine)

– “Hij was juist zo lang, of zo kort dat alleen zijn hoofd nog door het gat in de gebroken planken stak en zo zag het er uit als het hoofd van Johannes de Doper op een schotel. Het gezicht had een uitdrukking van ontsteltenis, maar dat had het gezicht van Johannes de Doper misschien ook.” (uit De God van de Gong)

– of, ten slotte, deze uit Het serpent en het schandaal: “‘Wat bedoelt u daarmee, voor de duivel?’ vroeg de zeeman, met de goddeloze woordkeuze welke in nautische kringen gebruikelijk is.”

Veel typisch Britse humor dus (en ik heb het voor de fijne witz, niet voor de benadering van Some mothers do have them of Benny Hill), op een goed niveau vertaald door de ploeg van Bomans. En, zoals eerder gezegd, ook een flinke portie filosofie. Religieuze filosofie, maar ook politieke, want zoals Chesterton niet echt voor één christelijk gat te vangen was (al bekeerde hij zich uiteindelijk wel tot de katholieke variant), was hij ook niet weg te zetten als een overtuigd kapitalist of een dito communist.

Ook daarvan een paar voorbeelden in citaatvorm om deze bespreking te beëindigen:

– “Ziet u, de donkere eeuwen trachtten van goede mensen studie te maken. Maar onze eigen humane en verlichte eeuw heeft slechts interesse in een wetenschap over slechte. Toch geloof ik dat de algemene ervaring leert, dat ieder denkbaar soort mens een heilige is geweest. En ik vermoed dat u juist zo tot de conclusie zult komen dat ieder denkbaar soort mens een moordenaar is geweest.” (uit De man met de twee baarden)

– “ ‘(…) U neemt aan dat de arme de rijkste afperste. In feite perste de rijke man de arme af.’ ‘Maar dat is toch onzin,’ wierp de secretaris tegen. ‘Het is veel erger dan onzin; maar het is helemaal niet ongebruikelijk,’ antwoordde de ander. ‘De helft van de moderne politiek bestaat hieruit, dat rijkaards de mensen afpersen. Uw opmerking dat het onzin is, berust op twee vooropstellingen, die beide onzinnig zijn. De eerste is dat rijke mensen nooit rijker wensen te zijn; de tweede, dat iemand slechts gèld kan worden afgeperst.” (uit De verdwijning van Vaudrey)

– “Hardcastle was een veelbelovend politicus, die in de leidende kringen overal interesse voor scheen te hebben, behalve voor politiek. Men kan op sombere toon antwoorden dat iedere politicus zeer bepaald een veelbelovend politicus is. Maar om hem recht te doen wedervaren, moet gezegd worden dat hij vaak getoond had dat hij van optreden wist. Evenwel had men op de kermis geen tent voor hem opgesteld om in op te treden.” (uit De rode maan van Meru)

En als uitsmijter dit stukje uit Het hartversterkertje, kwestie van machthebbers, “experten”, politici in het algemeen een beetje in perspectief te plaatsen (want ze kunnen dat wel gebruiken): “Als een eenvoudige, praktische man van de wereld moet ik er mij van bewust worden, dat het de minister-president is, die men heeft vermoord. Als een eenvoudige, praktische man van de wereld geloof ik niet dat de minister-president ook maar iets te betekenen heeft. Uit een zuiver menselijk oogpunt zou ik zeggen dat hij nauwelijks bestaat. Geloof je dat, wanneer hij en de anderen die een openbaar ambt bekleden, morgen werden doodgeschoten, er geen andere mensen zouden zijn om hun plaats in te nemen en te verklaren dat de zaak van alle kanten werd onderzocht, of dat de regering de grootst mogelijke aandacht aan de kwestie besteedde? De leiders van de moderne wereld zijn van geen belang. Zelfs de werkelijke leiders zijn van weinig belang. Niemand waarover je ooit in de kranten las, heeft ook maar iets te betekenen.”

Alleen al voor dat soort wisecracks en filosofie – waar overigens in sommige verhalen veel verder over uitgeweid wordt, zonder dat het gaat vervelen of niet ter zake lijkt te doen voor de oplossing van het raadsel – zou je de Father Brown-verhalen moeten lezen. Als je ze dus ooit, al dan niet in gebundelde vorm, tegenkomt, aarzel dan niet ze te kopen. Je zal er plezier aan beleven.

Björn Roose