Het nut van pessimisme en de gevaren van valse hoop (Roger Scruton)

Het nut van pessimisme en de gevaren van valse hoop by Roger Scruton
My rating: 5 of 5 stars

Voor een conservatief en eigenlijk voor iedereen die van een goed geschreven, léésbaar filosofisch boek houdt, is elk boek van Roger Scruton de moeite van het lezen waard. Dat geldt dus ook voor "Het nut van pessimisme en de gevaren van valse hoop" (vertaling van de hand van Jabik Veenbaas), verschenen bij Nieuw Amsterdam Uitgevers in 2010.

In dit boek gaat Scruton dieper in op de waandenkbeelden, of beter: de drogredenen, die aan de basis liggen van het denken (eigenlijk het uitschakelen daarvan) van utopisten of wat hij noemt "gewetenloze optimisten". Met dat bijvoeglijk naamwoord "gewetenloze" maakt hij ook meteen duidelijk dat hij niets heeft tegen optimisme an sich, maar wel tegen het soort optimisme dat er in de menselijke geschiedenis keer op keer voor heeft gezorgd dat mensen met een rotvaart richting afgrond stormden: communisten, nationaal-socialisten, liberalen (zoals in het Amerikaanse "liberals", een richting waartoe ook meer en meer liberalen in Europa neigen en die niks meer met vrijheid te maken heeft).

Die drogredenen zijn, in volgorde, de drogreden van het beste geval, de drogreden dat we vrij worden geboren, de drogreden van de utopie, de drogreden van de nulsom, de drogreden van de planning, de drogreden van de voortgaande geest, en ten slotte de drogreden van de samenvoeging. Met gebruik van al die drogredenen verzetten utopisten/gewetenloze optimisten zich tegen de waarheid.

En dat doen ze, aldus Scruton, omdat ze geen meter verder gekomen zijn dan hun voorouders uit het stenen tijdperk. "(...) de drogredenen die ik in dit boek heb gesignaleerd, en die naar mijn idee ten grondslag liggen aan de dwaasheden van onze tijd [zijn] geen nieuwe toevoegingen (...) aan het repertoire van de menselijke waanzin, maar residuen van de oprechte pogingen van onze voorvaders om het leven in goede banen te leiden. Ze vertegenwoordigen gedachteprocessen die werden verkozen omdat ze van nut waren in de strijd op leven en dood waaruit op den duur de gevestide samenlevingen voortkwamen."

Alleen, en dat is op zich een grappige wending in een conservatief boek, zijn ... de tijden veranderd. In "ons beschaafde heden" dienen die drogredeneringen tot niets meer, in tegendeel. Ze zijn in essentie een "oorlogshouding (...) aangewend in tijden van vrede en sociale samenwerking". "We moeten ons afkeren van (...) alomvattende visioenen, en het beeld van de menselijke onvolmaaktheid voor ogen houden. We moeten erkennen dat elke vorm van vrijheid, geluk en genegenheid die we kunnen veroveren afhankelijk is van onze samenwerking met mensen die even zwak en egocentrisch zijn als wijzelf. Kortom: we moeten valse hoop vervangen door ware hoop, eenheid door ironie en onderwerping door vergeving."

Da's alvast een pessimisme waar ík voor teken.

View all my reviews

Was getekend,

Björn Roose